Op 31 maart waren Irene Dankelman en Marije Cornelissen bij FemNet om te spreken over het gender-aspect van klimaatverandering. Hier kun je hun verhalen lezen!

Irene Dankelman

Irene Dankelman heeft biologie gestudeerd in Wageningen en werkt op het raakvlak van milieu en ontwikkeling. Dankelman heeft veel gewerkt voor de VN en ngo’s, zoals bij Unifem in India.

In 1978 moest Irene nog op het Ministerie van Ontwikkelingswerk uitleggen waarom milieu zo belangrijk was voor kansen op ontwikkeling van mensen. In 1985 werd ze naar de vrouwenconferentie in Nairobi gezonden. Het doel was de relatie tussen milieu en vrouwen meer aandacht te geven. In november 1991 was in Miami het World Women’s Congress for a Healthy Planet georganiseerd door het Women’s Environment and Development Organisation (WEDO)

Vele ontwikkelingen  op het gebied van milieu zijn internationaal. Zo ook de actie tegen Monsanto over de controle van zaden. De invoering van nieuwe technologieën versterkt meestal de macht van bedrijven.

In 1992 was de grote UN conferentie in Rio over ‘Environment and Development’. Een overwinning was dat aan de agenda voor de 21ste eeuw een gender perspectief is meegegeven, Women’s Action Agenda 21. Deze agenda is nog steeds actueel. Vrouwen kregen een belangrijkere rol toebedeeld. Boerinnen mochten spreken op het podium en de beleidsmakers moesten in de zaal naar hen luisteren. In die tijd werd nog niet gesproken over vraagstukken van het klimaat. Er was veel aandacht voor het tegengaan van woestijnvorming.

Een belangrijke voorvechtster voor vrouwenrechten en milieu was Bella Abzug (1920-1998). Zij was lid van het Congres in de VS. Een uitspraak van haar: “We women do not want to be mainstreamed in a polluted stream, we want the stream to be clean and healthy”.

In 1992 was er in Rio een aparte vrouwentent. Er werd nog niet gesproken over gender, maar wel over de positie van vrouwen. Het was meer een technische conferentie, waar geen plaats was voor sociale vraagstukken. In 1995 was de grote 4de UN vrouwenconferentie in Bejing. Onderwerpen waren bijv. landrechten voor vrouwen en toegang tot sanitair.

Als er over gender werd gepraat, ging het ook over diversiteit. Gekeken werd vanuit intersectionaliteit:

  • sociale en economische klasse
  • kaste
  • leeftijd
  • etniciteit
  • sexualiteit
  • migranten
  • handicap
  • stad/platteland

Tussen 2002-2015 komt er aandacht voor klimaatverandering. Klimaatverandering is niet genderneutraal. Klimaatverandering neigt de bestaande (gender)ongelijkheden te vergroten. Klimaatverandering is verantwoordelijk voor slechte oogsten, de watertoevoer wordt onvoorspelbaar, enz. Veiligheid voor mensen neemt af en mensen worden daardoor kwetsbaarder. Dit raakt vrouwen meestal op een andere manier dan mannen. Het is belangrijk de verhalen van mensen te registreren om veranderingen te meten.

Er is een analytisch frame ontwikkelt: ‘Human security, climate change and gender’

Er valt een onderscheid te maken in plotselinge rampen en langzame rampen.

Studie London School of Economics 2007: Natuurrampen verlagen de levensverwachting van vrouwen meer dan die van mannen. Hoe sterker de ramp hoe groter het effect. Hoe hoger de sociaal-economische status van vrouwen is, hoe kleiner dit effect. Voorbeeld: in de Himalaya worden meisje gestimuleerd om naar school te gaan. Er zijn  mooie schoolgebouwen gebouwd, maar meisjes gingen niet, want zij waren nodig voor het werk.

Mannen migreren als eerste als de leefomstandigheden verslechteren, vrouwen blijven achter om het huishouden te runnen. Hun werklast vergroot, maar ze krijgen ook meer autonomie. Nu gaan ook steeds meer (jonge) vrouwen migreren, maar die krijgen slechter betaald werk. Ook komen zij vaker in onveiliger werk terecht. Vrouwelijke migranten worden eerder bloot gesteld aan seksueel geweld. Veel mannen werken al verder weg, als daar geen werk is, trekken ze weer verder.

Informatie over naderend noodweer weer en natuurrampen moet ook voor vrouwen goed toegankelijk zijn. Het is belangrijk dat vrouwen toegang krijgen tot early warning systems, bijv. mobiele telefoons. Voorbeeld van een gendereffect: Informatie gaat nu vooral over de radio en radio’s zitten in auto’s waar de mannen in zitten.

Een reactie op een slechte oogst kan bijvoorbeeld zijn de vroege uithuwelijking van meisjes, omdat er dan een persoon minder is om te voeden. Maar het gevolg is een hogere sterfte onder vrouwen. De kans op vroege zwangerschappen neemt toe en daarmee een hogere sterfte in het kraambed. Ook kan het leiden tot sociale uitsluiting. Een groeiend aantal meisjes wordt verkocht aan toekomstige echtgenoten.

Beleid en acties voor adaptatie en mitigatie zijn niet genderneutraal. Vrouwen en mannen hebben verschillende behoeften en belangen in adaptatie en mitigatie. Vrouwen en mannen dragen op verschillende wijze bij aan adaptatie en mitigatie. Ook de gevolgen kunnen erg verschillen.

Duurzame technologie is mooi, maar vaak wordt vergeten vrouwen hierbij te betrekken. Vrouwen hebben vaak een beperkte toegang tot de controle van technologieën Nieuwe technologieën moeten ook voldoen aan de behoeften en prioriteiten van vrouwen. Een grondige analyse van de gevolgen voor mannen en vrouwen is noodzakelijk. Daar moet op gemonitord worden.

Ook klimaatfondsen komen zelden ten goede van vrouwen. Klimaatfondsen richtten zich meestal op grootschalige marktgeoriënteerde klimaatmitigatie waar geen vrouwen bij betrokken zijn. Vaak worden zij juist van hun inkomstenbronnen verdreven.

Green Climate Fund (GCF) is vanaf 2010 gestart met een genderbenadering.  Sinds 2015 heeft het echt een gender actieplan en genderbeleid. Er zijn echter meer transformatieve veranderingen nodig. Er is nog een grote discrepantie tussen de praktijk van elke dag en het beleidsniveau.

Marije Cornelissen

Marije is dit jaar VN vrouwenvertegenwoordiger, deze functie is exclusief Nederlands. In maart bezoekt zij de Commissie on the status of women. Vrouwen en duurzame ontwikkeling is dit jaar het thema.

Afgelopen jaar waren er veel afspraken in de VN, zoals verdrag van Parijs. Over Parijs is Marije niet heel tevreden qua gender. In de uitvoering kan er nog veel gebeuren. Nummer 5 van de inhoudelijke doelen is gender equality, maar ook het beëindigen van armoede en de bestrijding van honger. Over de hele wereld zorgen vrouwen voornamelijk voor het eten. Schoon water is belangrijk.  Vrouwen zorgen voor het water en door de klimaatverandering moeten zij dat over steeds langere loopafstanden halen. Als kinderen gezonder zijn, hebben vrouwen minder zorgen.

Er zijn verschillende indicatoren om de vooruitgang te meten van het VN verdrag. Bijv. het aantal vrouwen met longproblemen als indicator. Vrouwen koken het eten vaak binnen op vuurtjes van afval.

In haar speech in oktober wil Marije de connectie leggen tussen het dagelijks leven en klimaatbeleid. Marij heeft een essay wedstrijd uitgeschreven over effecten van klimaatverandering op vrouwen over de hele wereld.

Tijd van vrouwen wordt niet als waardevol gezien dus het maakt niet uit als zij bijvoorbeeld langer moeten lopen om water te halen.

Er is bijv. een coöperatie in Nicaraqua die gezamenlijk landbouwwerktuigen inkoopt voor duurzame verbouwing. Marije wil laten zien wie de mensen zijn waarvoor de afspraken gemaakt worden. Ze nodigt mensen uit om te helpen verhalen te verzamelen. Marije heeft website voor verzameling van verhalen. Bijv. bij de storm in Fiji bleven de vrouwen achter bij de ouderen en kinderen.

Niet alleen verhalen over ontwikkelingslanden, maar ook in Nederland. Vrouwen worden vaak niet betrokken bij de ontwikkeling en implementatie van nieuwe technologieën waar zij wel de gebruiker van zijn. UN women is bezig met wetten tegen kindhuwelijken. Omringende landen hebben al National UN Women Commitees, maar nog niet in Nederland. Dat is dezelfde structuur als bij Unicef, maar dan voor UN Women. Marije wil hier graag een comité oprichten.

In Nederland is nog weinig aandacht voor vrouwen en klimaatverandering, in andere landen is het wel een thema. In de brief die vijf grote milieu organisaties voor Parijs aan de Tweede Kamer stuurden, ontbrak gender en vrouwenrechten.

Gendermainstreaming en gender in specifieke doelen is allebei altijd nodig. Wat wel is bereikt dat gender als gesegregeerde meting van de effecten van klimaatsverandering wordt genomen. Na geld inzameling bij rampen gaat het hulpgeld vaak naar mannen, zeker als het via de overheid gaat. Gaat het naar ngo’s, gaat het meer naar de gemeenschap. De EU commissie geeft vaak een groot bedrag aan een grote organisatie die de administratie heeft om dat te verwerken.

Kleine organisaties hebben behoefte aan kleinere bedragen. Idee om grotere organisatie of een fonds op te richten die geld doorgeeft aan kleinere en de monitoring doet.

Landgrabbing is versterkt door schaalvergroting en export. Vrouwen vaak geen eigenaar van land, maar wel gebruiker. Als land gebruikt wordt voor export, raken vrouwen het gebruik van land kwijt, dus raken hun voedselvoorziening kwijt. De FMO in Nederland is een belangrijke financier voor deze schaalvergroting. Financiering van grote projecten die mensen van hun land verjagen. Vrouwen spelen een belangrijke rol in het verzet tegen landgrapping.

Bronnen